Châu Phi nghìn trùng

Nhân một cuộc phỏng vấn sau sự kiện công bố giải Nobel Văn chương năm 1954, Ernest Hemingway từng nói về Isak Dinesen (dù hai người chưa từng gặp gỡ ) như thế này: “Hôm nay, tôi cũng sẽ hạnh phúc – hạnh phúc hạnh phúc hơn nữa – nếu giải thưởng được trao cho nhà văn nữ xuất sắc Isak Dinesen…”

Isak Dinesen đó nhưng danh của bà Karen Blixen – tác giả cuốn sách  Out of Africa , tựa tiếng Việt:  Châu Phi bụi . Cuốn hồi ức ra đời từ những năm tháng bà sinh sống tại châu Phi (1914 – 1931) trên một cánh đồng cà phê rộng 4000 mẫu Anh gần Nairobi.

Châu Phi diệt  bao gồm 5 phần: hai phần đầu tập trung miêu tả cư dân bản xứ với những quan niệm lâu đời, độcg về công lí cũ ng như trừng phạt. Phần thứ ba,  Các khách sạn của điền điền , chuyển sang khắc họa tuyến nhân vật tìm đến tá túc ở nhà Blixen – như bà lí giải: “ T các thuộc địa chỉ mới khai phá, lòng khách hàng là điều cần thiết cho life of not only du khách mà cả người định cư tại đây. Mỗi vị khách là một người bạn, mang đến tin tức, tốt hay xấu, thứ bánh mì cho những tâm trí khát sống nơi cô quạnh. Một người chân chính của Trò chơi là một thiên sứ, mang theo bánh thánh ”. Phần bốn,  trích dẫn sổ tay một người nhập cư , bao gồm những đoạn viết ngắn phản ánh thời gian sống của một thực dân da trắng tại châu phi. Cuối cùng, phần năm hoành dòng hồi ức: Don điền lụn đánh bại, một số thân hữu của Blixen như thủ lĩnh Kinanjui, vận động viên Denys Finch -Hatton ra đi viễn viễn.

Về bối cảnh tác phẩm, độc giả có thể rắn: Duyên nào đã tặng bà, trong vai trò một người thực dân, tới miền đất Kenya bấy giờ thuộc về Anh quốc? Trả thù quê hương Đan Mạch, bà cùng chồng – ông Baron Bror von Blixen-Finecke – đặt chân đến đây, cai quản đồng điền cũng như những nhân công bản x ứ: dân bộ câu lạc bộ Kikuyu. Năm 1925, đôi vợ chồng chia tay nhau, bà Blixen chứ không phải ông Blixen đảm bảo toàn bộ điền sản nói trên. Vị trí nữ điền chủ rất phù hợp với vai trò, điều đó có thể hiện diện ở hai khía cạnh: khả năng coi sóc trang trại quy mô lớn một cách độc lập, và đặc biệt là mối quan hệ thân tình tình với con người châu Phi – bà không chữa bệnh cho dân bản xứ, mở lớp học buổi tối cho trẻ em, cố gắng cố lắng nghe và phân xử những “sự kiện” xảy ra trên vùng n ày vv “ Cá nhân minh, ngay từ vài tuần đầu sống tại Phi châu, tôi đã bày tỏ lòng quý mến người xứ. Tình cảm chân thật này tôi dành cho mọi thứ sáng sủa và giới tính. ” Đáp lại, con người châu Phi cũng yêu quý, tin tưởng Blixen: từ Farah Aden, anh đầy tớ người Somali đã gắn bó với bà trong suốt quãng thời gian Blixen ở châu Phi, chú chú Kamante thuộc bộ lạc Kikuyu “sống thui thủi giống con thú bị thất” nhưng lại dành cho Blixen thiện chí khó phai mờ, đến quý Kinanjui – vị thủ lĩnh vực tối cao cai quản lý hơn 100.000 dân Kikuyu …

Blixen gần gũi với châu Phi Phi là vậy bài hát Tiếc thay địa hình, khí hậu của khu vực lại táo bạo lý tưởng cho cây cà phê, đồng điền của bà phải trải qua mùa khô hạn cũng như họa châu độc, việc làm ăn lụn đánh Tăng dần. Blixen lại cuốn hồi ức bằng một chương thật buồn, đầy những ấn tượng giải quyết về thiên nhiên: “ Cũng năm ấy lũ châu âu thời gian kéo đến. Sáng hôm sau tôi mở cửa nhìn ra ngoài, khắp nơi đã có màu sắc hoàng hồn nhạt. Cây cối, bãi cỏ, con đường, mọi thứ trong tầm mắt, được phủ thứ thuốc lợi ấy, tựa như đêm qua một lớp dày màu hoàng lưu ổ đã đi khắp vùng ” và những giây phút lực bất ngờ của tâm trí người : “ Kinanjui nằm xẹp trên giường. Mùi hôi xung quanh ông ngạt thở tới nỗi ban đầu tôi không mở miệng nói vì sợ buồn nôn. Đầu và thân trên Kinanjui teo quắt tới tốc độ khung xương lớn của ông nổi tiếng cao nhất. Từng phân từng phân ông gom sức tàn kéo lê bàn ​​tay phải qua thân mình để chạm vào tôi ”.

Kết cục có thể tránh khỏi, Blixen buộc phải bán đồng điền rồi trở về Đan Mạch. Tại đây, bà bắt đầu viết lách lại – niềm mê thích từng bị giới hạn thời trẻ. Năm 1934, bà cho xuất bản một tuyển tập truyện ngắn, sau đó vào năm 1937 – cuốn hồi ức  Châu Phi tro trùng . Có phỏng đoán rằng tiêu đề sách bắt nguồn từ tiêu đề thi phẩm  Ex Africa  (tạm dịch: Châu Phi xưa cũ) mà Blixen sáng tác trong năm 1915. Dù chi tiết nà y có thực hay không thì âm thanh chung của toàn bộ cuốn sách ức chế vẫn là niềm hoài vọng châu Phi, mệt mỏi đến nỗi đau ký ức trở nên sống động trên từng trang sách. Cách hành văn của tác giả gần gũi, yêu mến, quả là ngạc nhiên bởi bà viết từ góc độ một thực dân da trắng. Cô nàng ủ xa cách, khinh mạn, có chiều cho rằng mình đến để “khai sáng” cho người châu Phi, Blixen tiếp cận dân cư bản xứ xứ ôm m ở, tiếnu thăm, và càng về sau càng gắn bó, bảo vệ bọc. Cũng có lẽ vì ăm ắp những kỉ niệm với châu Phi, dù là vui hay buồn, lành hay gở… thì tất cả đều như “mới hôm qua” nên tác giả chọn mạch phi-tuyến tính khi viết, hầu như xáo trộn, làm mờ trật tự thời gian. Thế nhưng trên phương diện không rõ ràng giữa Blixen và châu Phi đã tồn tại khoảng cách “nghìn trùng lặp” để rồi nỗi nhớ thêm ngày dứt. Qua phần cuối sách, độc giả sẽ biết ông Remi Martin – chủ nhân mới của điền điền – từng ý để bà Blixen ở lại căn nhà thân thư ONE tại châu Phi, bài hát bà từ chối. Ngẫm kỹ, sự khước từ này hoá ra có lí, bởi bấy giờ vùng thuộc địa chất chứa đựng những nỗi buồn khó tả.

Châu Phi vật trùng  – tác phẩm ra đời từ những trải nghiệm cá nhân của một người, nhưng lại mở cho chúng ta cánh cửa tới châu Phi rộng lớn: Có thiên nhiên hoang dã, khoáng đạt, trao quà nhiều song lấy đi cũng cực kỳ tàn nhẫn; có con người “nguyên sơ” lắm lúc đến khôi phục hai và cũng thật đáng yêu. Qua cuốn hồi ức, châu Phi hiện ra lạ lùng trong mối tương giao giữa cái địa chỉ và thực dân da trắng, từ góc nhìn khác biệt, không khinh khi, xa cách mà ẩn giấu tình yêu.

Ấn 4:

Nhân một cuộc phỏng vấn sau sự kiện công bố giải Nobel Văn chương năm 1954, Ernest Hemingway từng nói về Isak Dinesen: “ hôm nay tôi cũng sẽ hạnh phúc, hạnh phúc hơn, nếu giải thưởng được trao cho nhà văn nữ sắc Isak Dinensen…”

*

Còn Carson McCullers, một nhà văn Mỹ, thì nhận định về cuốn hồi ức như sau: “Lúc đau hay bất hòa với thế giới, tôi lại tìm về  Châu Phi Nghìn Trùng  và lần nào cuốn sách cũng an ủi, nâng đỡ cho Bạn. »

*

Khi đã quen với thơ, cư dân bản địa thường hái: “ Nói nữa đi. Nói giống tiếng mưa ấy.” Tôi biết vì sao họ cảm nhận thơ giống mưa. Tuy nhiên đó là lời khen thưởng, bởi ở châu Phi mưa luôn được yêu quý và chào đón.

*

Cũng là năm trôi dạt đến. Sáng hôm sau tôi mở cửa nhìn ra ngoài, khắp nơi đã có màu sắc hoàng hồn nhạt. Cây cối, bãi cỏ, con đường, mọi thứ trong tầm tầm mắt, được phủ thứ thuốc mỏng sống, tựa như đêm qua một lớp tuyết hoàng lưu ổ đã xuống khắp vùng …

*

Từ đây, nhìn về hướng Tây Nam, tôi vẫn thấy rặng Ngong. Dải sơn tĩnh lặng net sóng cao sang, tĩnh một sắc trầm lặng giữa miền đất bằng xung quanh. Nhưng làm khoảng cách quá xa nên bốn đỉnh núi giờ nom nhỏ nhoi, khó phân định, và một khẳng định thế vẫn được tìm thấy từ đồng điền .